Het principe van contractvrijheid houdt in dat iedereen – ook banken – het recht heeft om een contractuele relatie met anderen te weigeren. Voor banken kan dit recht onder bepaalde omstandigheden echter worden beperkt: bijvoorbeeld voor consumenten heeft de bank op grond van artikel 4:71f Wft de verplichting om een betaalrekening aan te bieden, tenzij de weigeringsgronden van artikel 4:71g van toepassing zijn.
Sauna Club
Deze bepaling geldt weliswaar niet voor rechtspersonen, maar de uitspraak van de Hoge Raad van 5 november 2021 dat in het kader van haar bijzondere zorgplicht in bijzondere omstandigheden ook kan worden verplicht tot het aangaan van een contractuele relatie met een rechtspersoon.
Deze zaak betreft een ontmoetingscentrum gerund door een groep van rechtspersonen genaamd Sauna Club Yin Yang. Door entree te betalen kunnen bezoekers gebruik maken van de faciliteiten in de club en seks hebben met andere bezoekers, ongeacht of ze elkaar betalen of niet. Sauna Club doet al sinds 1994 zaken met de ING Bank NV. (hierna: ING) Sauna Club heeft reeds meerdere bankrekeningen en heeft daarnaast in 2008 met ING een pakket afgesloten waarop de Sauna Club contant geld kan storten in speciaal afgesloten zakjes.
Relatie beëindigen
Na een politie-inval bij de club in 2016 en een cliëntenonderzoek door ING heeft de bank begin 2017 de deposito-overeenkomst met de Sauna Club opgezegd. Wegens een gebrek aan vertrouwen heeft ING de gehele bancaire relatie met haar beëindigd. ING stelt dat zij het zich niet kan veroorloven om aan haar verplichtingen uit hoofde van de Wft en Wwft te voldoen. De reden is omdat het aantal pintransacties over een periode van een jaar (€ 920.257,38) aanzienlijk lager ligt dan het contante bedrag dat in grote coupures op de rekening is gestort (€ 4.839.802,77). Hierover heeft de Sauna Club onvoldoende informatie verstrekt om de herkomst van het geld te achterhalen. ING kan daarom niet garanderen dat haar rekeningen niet worden gebruikt voor witwaspraktijken.
Rechtszaak
Tussen 2017 en 2019 heeft de Sauna Club maar liefst vijf prejudiciële procedures tegen ING aanhangig gemaakt, waaronder (destijds) nieuwe ontwikkelingen in de zaak die steeds leidden tot een wisselende uitspraak van de voorzieningenrechter (of van het Hof in appel) in het voordeel van de Sauna Club, dan weer in het voordeel van ING. Deze ontwikkelingen betreffen onder meer het voornemen van het OM om de bestuurders van de Sauna Club in staat van beschuldiging te stellen wegens witwassen en het zonder vergunning verrichten van wisseltransacties, waarna het onderzoek niet heeft aangetoond dat er sprake is van witwassen. De zaak is geseponeerd en de bestuurders hebben een schikking getroffen voor het wissel van van contant geld zonder vergunning.
In de bovengenoemde periode heeft de Sauna Club de naleving verbeterd, hebben medewerkers een Wwft-cursus gevolgd, wordt giraal betalen aangemoedigd en zijn biljetten van € 200 en € 500 niet meer beschikbaar. Het is Sauna Club niet gelukt om bij een andere bank een zakelijke rekening af te sluiten.
Hoger beroep
In deze procedure wordt gesteld dat de contractuele relatie tussen ING en de Sauna Club is beëindigd. De Sauna Club vordert een herstel van de bankrelatie en de afstorting overeenkomst.
Het hof merkt op dat ING niet verplicht kan worden tot het aangaan van een deposito overeenkomst met de Sauna Club, omdat ING het witwasrisico op dat moment mogelijk te groot zou vinden. Tevens kan de Sauna Club nog steeds deelnemen aan het maatschappelijk verkeer zonder geldstorting faciliteiten. Het Hof laat in het midden hoe Sauna Club jaarlijks 4,8 miljoen euro contant binnenhaalt voor de onderneming.
ING is mogelijk verplicht om een betaalrekening voor de Sauna Club te verstrekken, aangezien de Sauna Club niet kan toetreden tot het maatschappelijk verkeer zonder een betaalrekening bij een bank. Ook kon de Sauna Club zich bij geen enkele bank registreren. Tot slot kon ING niet over voldoende gegevens en omstandigheden beschikken om objectief te rechtvaardigen dat zij het vertrouwen had verloren dat nodig was om een betaalrekening aan te bieden.
Hoge Raad
De Hoge Raad gaat mee in de uitspraak van het Hof. Hij is het met het Hof eens dat banken op grond van hun maatschappelijke positie ook kunnen worden verplicht om betaalrekeningen aan niet-consumenten aan te bieden. Er moet een belangenafweging plaatsvinden, waarbij moet worden aangegeven dat het zonder bankrekening vrijwel onmogelijk is om aan het maatschappelijk verkeer deel te nemen.
Bijzondere omstandigheden
ING voert verder aan dat de uitspraak van het Hof in de praktijk inhoudt dat banken ook verplicht zijn om contracten af te sluiten met niet-consumenten, aangezien elke rechtspersoon hetzelfde belang heeft bij een betaalrekening. De Hoge Raad is niet op deze klacht ingegaan. Wel wordt dit besproken door de Advocaat-Generaal in r.o. 4.35 – 4.40 van zijn conclusie. Hij stelt dat slechts in een beperkt aantal gevallen sprake zal zijn van dermate bijzondere omstandigheden zoals de onderhavige, dat op grond daarvan een contracteerplicht van de bank zal worden aangenomen.
De “dermate bijzondere omstandigheden” naast het feit dat onmogelijk is om zonder betaalrekening een bedrijf te exploiteren, is het alleen dat de Sauna Club niet naar andere banken kan, er is geen mogelijkheid bij ING om te storten, momenteel hebben rekeningen zonder depositofaciliteit een lager risico op witwassen en uiteindelijk is er een verschil tussen de voordelen van een Sauna Club en ING.
Hieruit kan worden afgeleid dat een bank verplicht is om een betaalrekening zonder storting faciliteit te verstrekken aan een rechtspersoon die niet kan worden overgedragen aan een andere bank. Opmerkelijk is dan ook dat de Hoge Raad hier geen punt van heeft gemaakt.
Financieel Recht Advocaten
Wilt u advies over of begeleiding bij conflicten over het cliëntenonderzoek van banken en de registratie van persoonsgegevens in de Gebeurtenissenadministratie, het IVR, het Incidentenregister en het EVR? Neem dan vrijblijvend contact met ons op.
